زیان تعطیلات اجباری؛ هر روز تعطیلی چقدر به اقتصاد آسیب می‌زند؟

حسین سلاح‌ورزی نوشت: تعطیلات اجباری که به دلایل کمبود گاز، ناترازی برق، آلودگی هوا و تنش‌های ژئوپلیتیکی به ادارات، مدارس و کارخانه‌ها تحمیل شده است، فراتر از یک وقفه ساده، به اقتصاد کشور ضربه زده و تولید ناخالص داخلی ایران را به شدت تحت‌تاثیر قرار داده است. برآوردهای مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی نشان می‌دهد هر روز تعطیلی سراسری،7000 میلیارد تومان (حدود ۱۰۰ میلیون دلار) به اقتصاد زیان می‌رساند.
به گزارش رویداد۲۴، حسین سلاح‌ورزی در یادداشتی با عنوان «اقتصاد زیر فشار تعطیلات ناخواسته» در روزنامه اعتماد نوشت: زمستان ۱۹۷۳، بریتانیا درگیر بحرانی کم‌سابقه شد. اعتصاب کارگران معادن زغال‌سنگ، که سوخت اصلی نیروگاه‌های برق را تامین می‌کردند، کشور را با کمبود انرژی مواجه کرد. دولت برای مهار بحران، هفته‌های کاری را به سه روز کاهش داد و تعطیلات اجباری گسترده‌ای اعمال کرد. نتیجه فاجعه‌بار بود: تولید صنعتی ۲۰درصد افت کرد، بیکاری به ۴درصد رسید، رشد اقتصادی در سال ۱۹۷۴ به زیر ۲درصد سقوط کرد و تورم به ۱۶درصد جهش یافت. اعتماد مردم به دولت فرو ریخت و سرمایه اجتماعی آسیب دید. این تجربه نشان داد که تعطیلات اجباری ناشی از بحران انرژی، حتی در اقتصادهای پیشرفته، می‌تواند تولید، اشتغال و ثبات اجتماعی را به خطر بیندازد.
ایران امروز با چالشی مشابه دست به گریبان است. تعطیلات اجباری که به دلایل کمبود گاز، ناترازی برق، آلودگی هوا و تنش‌های ژئوپلیتیکی به ادارات، مدارس و کارخانه‌ها تحمیل شده است، فراتر از یک وقفه ساده، به اقتصاد کشور ضربه زده و تولید ناخالص داخلی ایران را به شدت تحت‌تاثیر قرار داده است. برآوردهای مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی نشان می‌دهد هر روز تعطیلی سراسری، ۷، ۰۰۰ میلیارد تومان (حدود ۱۰۰ میلیون دلار) به اقتصاد زیان می‌رساند. در تابستان امسال، تعطیلی‌های متعدد در ۲۳ استان به دلیل کمبود برق، تولید در صنایع کلیدی مانند فولاد، سیمان و پتروشیمی را تا ۳۰ درصد کاهش داد. برای نمونه، تولید فولاد در کارخانه‌هایی مثل فولاد مبارکه و ذوب‌آهن اصفهان ۲۵ درصد افت کرد؛ یعنی ۱.۵ میلیون تن کاهش تولید در یک ماه. در بخش پتروشیمی، توقف فعالیت واحدهای تولیدی در زمستان گذشته و تابستان امسال، تولید متانول را حدود ۲۰ درصد و اوره را ۱۵ درصد کاهش داد. این افت تولید، صادرات غیرنفتی را که ۴۵ درصد کل صادرات ایران را تشکیل می‌دهد، ۱۲ درصد کم کرد و باعث کاهش درآمد ارزی کشور در حدود ۵ میلیارد دلار شد. این زیان در شرایط تحریم، که دسترسی به ارز خارجی را دشوار کرده، اقتصاد را شکننده‌تر کرده است.
تجارت داخلی نیز از این تعطیلات آسیب‌دیده است. کمبود گاز و برق، کارخانه‌ها را به استفاده از سوخت‌های گرانقیمت مانند مازوت واداشته که هزینه‌های تولید را تا ۳۵ درصد افزایش داده است. در زمستان، کارخانه‌های سیمان تولید خود را ۴۰ درصد کاهش دادند که قیمت سیمان را ۲۰ درصد بالا برد و پروژه‌های عمرانی را تا ۳۰ درصد به تاخیر انداخت. توقف تولید در صنایع بالادستی مانند پتروشیمی، تامین مواد اولیه برای صنایع پایین‌دستی مثل پلاستیک را مختل کرد و تولید این بخش‌ها را ۱۵ درصد کاهش داد. این اختلال‌ها، با بالا بردن هزینه‌ها، تورم را به حدود ۴۵ درصد رسانده و چرخه اقتصادی را کند کرد.
در حوزه تجارت خارجی، تعطیلات توانایی ایران برای انجام تعهدات صادراتی را تضعیف کرده است. ناتوانی در تامین گاز صادراتی تعهد شده به کشورهایی مثل ترکیه و عراق، صادرات گاز را ۳۰ درصد کاهش داد و ۲ میلیارد دلار از درآمد ارزی کشور کاست. در بخش پتروشیمی، توقف واحدهایی مانند پتروشیمی بندر امام، صادرات را ۱۲ درصد کاهش داد، یعنی ۳.۵ میلیارد دلار زیان ارزی. این کاهش درآمد، ارزش ریال را ۱۰ درصد در برابر دلار تضعیف کرد و فشار بر تراز پرداخت‌ها را بیشتر کرد. ضعف در دیپلماسی انرژی نیز ایران را از بازارهای منطقه‌ای عقب رانده و فرصت‌ها را به رقبایی مثل قطر واگذار کرده است.
اشتغال و معیشت خانوارها نیز ضربه خورده است. حدود ۱۵ میلیون نفر، یعنی ۶۰ درصد نیروی کار ایران، در بخش غیررسمی مشغولند. در ۱۰ ماه گذشته، تعطیلی‌ها درآمد کارگران روزمزد در بخش‌هایی مثل ساخت‌وساز را تا ۴۰ درصد کاهش داد. در بخش ساخت‌وساز، که ۱۲ درصد اشتغال کشور را تامین می‌کند، فعالیت پروژه‌ها ۳۰ درصد افت کرد و ۵۰۰، ۰۰۰ کارگر روزمزد درآمدشان کم شد. بنگاه‌های کوچک و متوسط، که ۸۰ درصد اشتغال ایران را تشکیل می‌دهند، با کاهش ۲۵ درصدی فعالیت، ۱، ۲ میلیون نفر را به بیکاری موقت کشاندند. این وضعیت، تقاضای مصرفی خانوارها را ۱۵ درصد کاهش داد و رشد اقتصادی را به زیر یک درصد در سال ۱۴۰۴ می‌رساند.
برای برون‌رفت، باید زیرساخت‌های انرژی با سرمایه‌گذاری ۱۰ میلیارد دلاری نوسازی شوند، ۶۰، ۰۰۰ مگاوات انرژی خورشیدی توسعه یابد، یارانه‌های سوخت اصلاح شوند، دیپلماسی انرژی تقویت شود و تعطیلات برنامه‌ریزی‌شده مدیریت شوند. بدون این اقدامات، تعطیلات اجباری اقتصاد را فلج و آینده توسعه ایران را تهدید می‌کنند.