بر اساس آخرین آمار، سالانه بیش از ۵۰ هزار میلیارد تومان خسارت ناشی از مصرف دخانیات بر کشور تحمیل می‌شود که از این میزان، حدود ۱۴ هزار میلیارد تومان فقط به بخش سلامت مربوط است.
به گزارش خبرگزاری مهر بهزاد ولی‌زاده، رئیس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت در گفت‌وگویی به رشدی چشمگیر مصرف دخانیات در میان نوجوانان، جوانان و زنان ایرانی پرداخت و گفت: دخانیات تنها محصول قانونی است که مصرف آن جان بیش از نیمی از مصرف‌کنندگان را می‌گیرد. در ایران، سالانه بیش از ۵۰ هزار میلیارد تومان خسارت ناشی از مصرف دخانیات بر کشور تحمیل می‌شود که از این میزان، حدود ۱۴ هزار میلیارد تومان فقط به بخش سلامت مربوط است و این هزینه در حالی پرداخت می‌شود که تنها ۱۵ هزار میلیارد تومان از محل مالیات محصولات دخانی تأمین می‌شود؛ مبلغی که حتی هزینه درمان بیماری‌های ناشی از مصرف را نیز پوشش نمی‌دهد.
در دسترس بودن مواد دخانی در اختیار افراد کم سن و سال
حقوق عامه در مواجهه با این بحران نادیده گرفته می‌شود و اکثریت جامعه که مصرف‌کننده دخانیات نیستند، عملاً بار سنگین درمان و پیامدهای آن را به دوش می‌کشند و ضعف نظارت، عرضه بی‌ضابطه، و عدم اجرای مؤثر قانون، شرایطی را رقم زده که سیگار و سایر محصولات دخانی حتی در دسترس گروه‌های سنی زیر ۱۵ سال نیز قرار دارد.
آخرین آمار رسمی در گروه سنی ۱۳ تا ۱۵ سال نشان می‌دهد که مصرف سیگار در میان دختران، طی یک دوره ۱۰ ساله، بیش از ۱۳۰ درصد افزایش یافته است، در پسران نیز نرخ مصرف در همان بازه به ۴.۵ درصد رسیده است. با وجود اهمیت این گروه سنی، همچنان خلأ آماری جدی در بازه ۱۵ تا ۱۸ سال وجود دارد.
در گروه سنی ۱۸ تا ۲۴ سال نیز که بخش زیادی از جمعیت دانش‌آموزان و دانشجویان را شامل می‌شود، بین سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۰، مصرف دخانیات در زنان ۹۰ درصد و در مردان ۳۴ درصد افزایش یافته است و مصرف سیگار در همین بازه برای زنان تا ۱۹۰ درصد رشد داشته و در مردان ۴۶ درصد افزایش را نشان می‌دهد و این آمارها، زنگ خطر جدی برای حوزه پیشگیری از اعتیاد را به صدا درآورده‌اند.
مطالعات جهانی نشان می‌دهد بیش از ۹۰ درصد افراد معتاد، مصرف خود را با سیگار یا قلیان آغاز کرده‌اند و اگر حلقه ابتدایی مصرف کنترل شود یا به تأخیر بیفتد، احتمال ورود به مصرف مواد مخدر به‌طور قابل‌توجهی کاهش می‌یابد.صنایع دخانی با آگاهی از اینکه اگر افراد تا سن ۲۵ سالگی مصرف دخانیات را آغاز نکنند، احتمال مصرف آنها در آینده بسیار کاهش می‌یابد، تمام تلاش خود را برای جذب نوجوانان و جوانان به کار بسته‌اند و استفاده از بسته‌بندی‌های رنگارنگ، طعم‌های فریبنده، طراحی‌های گرافیکی جذاب و تبلیغات پنهان، از جمله روش‌هایی‌ست که به طور خاص برای جلب نظر سنین پایین به کار گرفته می‌شود.
یکی از سیاست‌های مهمی که در ستاد کشوری کنترل دخانیات به تصویب رسیده، اجرای طرح بسته‌بندی استاندارد است و این سیاست، با الگوگیری از کشورهایی مانند استرالیا طراحی شده که با اجرای موفق آن، به کاهش قابل توجه مصرف دست یافته‌اند. در قالب این طرح، تمامی پاکت‌های سیگار باید شکل، اندازه و رنگ یکسانی داشته باشند. هشدارهای بهداشتی باید بیش از ۸۰ تا ۸۵ درصد فضای بسته را پوشش دهند، تصاویر هشدار دهنده در ابعاد بزرگ درج شوند و هیچ رنگ یا نوشته تحریک‌کننده‌ای روی بسته‌ها نباشد و رنگ پس‌زمینه نیز باید به‌صورت یکنواخت زیتونی یا قهوه‌ای تیره انتخاب شود تا جذابیت بصری را از بین ببرد.
اجرای هم‌زمان این طرح با سیاست‌های قیمتی، اثرگذاری بیشتری خواهد داشت و با این حال، این سیاست نیز با مقاومت شدید صنایع دخانی مواجه شده است و برخی از این شرکت‌ها، که در ایران دارای زیر مجموعه و نفوذ گسترده هستند، در فرآیند سیاست‌گذاری دخالت می‌کنند. همین مداخلات، اجرای ضعیف قوانین و بی‌اثر شدن آنها را در پی داشته است.
تحلیل خبر
چرا آمار دختران سیگاری رو به افزایش است؟!
دکتر محمدمهدی جعفری زاده
با دیدن این خبر که: «مصرف سیگار در میان دختران، بیش از 130 درصد افزایش یافته و در میان پسران 5/4 درصد!» ضمن اظهار تأسف از این روند نگران کننده، سوالی که در ذهن هر فردی شکل می‌گیرد، این است که چطور می‌شود در جامعه‌ای که حتی سیگاری شدن پسرانش، منفی و زشت تلقی می‌شود و معمولاً پسرانی که تازه آلوده به مصرف سیگار شده‌اند تا مدت‌ها، آن را از دید دیگران پنهان می‌دارند، ناگهان دخترانش که در لایه‌ای پنهان‌تر و مأخوذ به شرم و پنهان کاری بیشتر در این زمینه هستند، با آمار وحشتناکی به سوی مصرف سیگار و دود حرکت می‌کنند؟ علت یا علل این کجروی اجتماعی چیست؟ اگر به جامعه شناسان، روانشناسان و علمای علوم رفتاری و تربیتی بگوییم این علل را بیان کنند، هر کدام لیستی از علل گرایش به مواد دخانی را به ما ارائه می‌دهند. اما قدم اول در مبارزه با این وضعیت، این است که با اجرای یک تحقیق‌میدانی، علل این گرایش را از خود جوانان آلوده به دود جویا شویم. در تنظیم، تدوین و چگونگی اجرای این تحقیق و در مراحل بعدی باید از جامعه شناسان، روانشناسان، علمای علوم تربیتی و سایر متخصصان و کارشناسان ذیربط کمک گرفت تا از مرحله «پیشگیری تا مداوا» روش علمی در پیش گرفته شود و راهکارهای مناسبی ارائه و عملیاتی شود.
اما نکته قابل تأمل این است که چرا درصد آمار دختران آلوده به سیگار بیشتر از پسران است؟ چرا ما که در یک جامعه تقریباً سنتی زندگی می‌کنیم و قبح و زشتی این آلودگی را برای دختران بسیار بیشتر از پسران می دانیم، کار به این نقطه بحرانی کشیده شده است؟ این آمارهای وحشتناک آلودگی دختران، حتی در جوامع غربی، کمتر و بندرت دیده می‌شود. چرا در جامعه ما که تا قبل از انقلاب، دختران سیگاری تقریباً مشاهده نمی‌شدند، امروز با این آمار زیاد ظاهر شده‌اند؟
بدتر از آن، این که سیگار کشیدن دختران در خیابان‌ها و پارک‌ها و اماکن عمومی به صورت علنی و بدون زشت انگاری، رو به تزاید است! صرف نظر از لیست علل آلودگی به مصرف دخانیات در بین جوانان، به مهمترین آنها که «زمینه‌ها و شرایط بد اجتماعی» و «کارکرد بد مدیریتی» است باید اشاره کرد و این دو را «علت العلل» همه این کجروی ها دانست. مؤکدا باید گفت تا زمانی که این دو، اصلاح نشوند، متاسفانه راه علاجی پیدا نخواهد شد.